Η Ελιά: Το δώρο της Θεάς
| 
| 
Από τη συλλογή άρθρων ιστορίας-λαογραφίας της BrainFitness Net - www.brainfitness.gr
Σοφία Μακράκη
Δασκάλα της ΙΚΕΜΠΑΝΑ - Τριτογένεια
Σύμβουλος της BrainFitness Net
Σύμβολο της Αθανασίας, της Ειρήνης,
της Χρυσής εποχής, της ανανεώσεως της Ζωής,
της γονιμότητας, της προστασίας.
Αφιερωμένη στην Αθηνά και στον Ηρακλή, στην Ήρα και στον Δία.
Για τους χριστιανούς συμβολίζει - την πίστη των δικαίων- τον καρπό της Εκκλησίας. Το κατάλευκο περιστέρι που μεταφέρει με το ράμφος του ένα κλαδί ελιάς, από την εποχή του Νώε, είναι το σύμβολο που κάνει τον άνθρωπο να ελπίζει. Να εύχεται αυτό που διαρκώς ποθεί η ψυχή του! Να ζήσει εν ειρήνη, σε όλα τα επίπεδα της υπάρξεώς του.
Αιωνόβια, πολύμορφη, φουντωτή ή πανύψηλη, κάτω από τις φροντίδες του ανθρώπου ή απεριποίητη και μοναχική σε απόμακρα μέρη, στέκει ζηλευτή και αδάμαστη.
Η ελιά λόγω της αιωνόβιας φύσης της, ακολουθεί στενά την μοίρα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος την αγαπά. Την αγαπά και την σέβεται σαν κάτι που τον συνδέει με τους προγόνους.
«Χιλιόχρονοι ανεμοδαρμένοι κορμοί, με τις ριπές του χρόνου, όμοιες αδελφές της ανθρωπότητας ή μήπως εμείς τους μοιάζουμε; Δεν υπάρχει άλλο δέντρο που να μπορεί να διηγηθεί τόσο καλά, τόσο ευωδιαστά την ιστορία του ανθρώπου.
Πως πεθαίνει μια ελιά; Αδειάζοντας μέχρι να μείνει ένα κουφάρι! Πως πεθαίνει ένας άνθρωπος; Αδειάζοντας μέχρι που να μείνει κόκκαλα!».
Έχουν γραφεί άπειρα κείμενα γύρω απ’ αυτό το ευλογημένο δέντρο, το Ιερό Δέντρο της θεάς. Ιστορικοί, αρχαιολόγοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί και φυσιοδίφες έχουν αναφερθεί σ’ αυτό αναρίθμητες φορές.
Οι απλοί άνθρωποι το ξεχώρισαν για τις ιδιαίτερες θρεπτικές ιδιότητες του, οι μυθιστοριογράφοι και οι ποιητές εξύμνησαν την αξία και την αντοχή του. Οι ζωγράφοι εμπνεύστηκαν από τις βαθιές χαρακιές και τις μεγάλες τρύπες, που ανοίγει ο χρόνος στους κορμούς του οι πνευματικοί άνθρωποι διέγνωσαν τον βαθύτερο συμβολισμό του, γι’ αυτό και το χρησιμοποίησαν για να επισημάνουν τις ανώτερες αρετές του ανθρώπου.
Το δώρο της θεάς της Σοφίας έκριναν οι πολίτες της νεοϊδρυθείσας πόλις του Κέκροπα ότι ήταν πολυτιμότερο για την ζωή τους από το δώρο του θαλασσοκράτορα Ποσειδώνα.
Όταν ο Ποσειδώνας, λέει ο μύθος, κτύπησε με την τρίαινα του τον βράχο της Ακροπόλεως, για να διεκδικήσει το έπαθλο (να τιμάται κατ’ αποκλειστικότητα, από τους κατοίκους της πόλης), μια πηγή με αλμυρό νερό άρχισε να αναβλύζει.
Η θεά Αθηνά, η αντίπαλος του Ποσειδώνα, σ’ αυτήν την διαμάχη, με μάρτυρα τον Κέκροπα, κτυπά το δόρυ της στον βράχο και ευθύς μια ελιά καταφορτωμένη με ώριμους καρπούς, έκανε την εμφάνιση της.
Ο Ποσειδώνας καταλαβαίνει ότι το δώρο της θεάς έχει μεγαλύτερη αξία. Φοβάται ότι για πολλοστή φορά δεν θα καταφέρει να γίνει κυρίαρχος μιας πόλης. Ζητά την διαιτησία των Ολυμπίων θεών, διότι, προηγούμενες αναμετρήσεις στάθηκε άτυχος. Την Κόρινθο την έχασε από τον Ήλιο. Ο Γίγαντας Βριάρεως, που ήταν διαιτητής σ’ αυτόν τον αγώνα, την παραδίδει στον αντίπαλο του. Όταν διεκδικούσε την Αίγινα, υποσκελίστηκε από το Δία. Στην Νάξο κερδισμένος βγαίνει ο Διόνυσος. Τους Δελφούς τους παίρνει ο Απόλλωνας και την Τροιζήνια την έδωσαν στην Αθηνά.
Αγανακτισμένος με το δώρο της Αθηνάς, ζητά να παραβρεθούν ως κριτές, όλοι οι Ολύμπιοι θεοί. Ο Κέκροπας όμως, ο βασιλιάς της πόλης, καταθέτει υπέρ της Αθηνάς. Έτσι η πόλη παίρνει το όνομα της θεάς και τίθεται υπό την προστασίας της.
Ο θεός της θάλασσας οργισμένος με το αποτέλεσμα, στέλνει το νερό των πηγών στην πεδιάδα της Ελευσίνας και καταστρέφει την παραγωγή των σιτηρών.
Ο Απολλόδωρος διηγείται ότι ο Αλιρρόθιος, ο γιός του Ποσειδώνα, θύμωνε κάθε φορά που έβλεπε τους κατοίκους της Αττικής να τιμούν την Αθηνά και όχι τον πατέρα του. Μία μέρα αποφάσισε να κόψει με ένα τσεκούρι την ελιά, το δώρο της θεάς. Το τσεκούρι όμως, με ένα θαυμαστό τρόπο, του ξέφυγε από τα χέρια και του έκοψε το κεφάλι.
Ο περιηγητής Παυσανίας λέει ότι μπορούσε κανείς να δει τα δώρα αυτής της μάχης, επάνω στην Ακρόπολη, μέχρι τον δεύτερο Αιώνα μ.Χ. Η πηγή ήταν ένα πηγάδι με αλμυρό νερό που βρισκόταν στον περίβολο του Ερεχθείου. Η ελιά της Αθηνάς, γνωστή σαν «Μορία Ελαία» ήταν φυτεμένη μέσα στο Πανδρόσειο.
Μία δεύτερη ελιά έκανε την εμφάνιση της κοντά στην Αρχαία Ακαδημία, μας πληροφορεί ο Παυσανίας και από αυτή προήλθε ο μεγάλος Ελαιώνας που ήταν γύρω από την Πλατωνική σχολή.
Ο Σοφοκλής στο έργο του «Οιδίπους επί Κολωνώ» βεβαιώνει ότι η ελιά είναι ένα δέντρο που το γέννησε η αθηναϊκή γη και ήταν υπό την προστασία των θεών.
«Ακμάζει στην χώρα αυτή η γαλαζοπράσινη ελιά, που τρέφει τα παιδιά*, φυτό που γεννήθηκε από τη γη, που δεν το έφτιαξαν χέρια, αντικείμενο φόβου των εχθρών, που μέχρι τώρα δεν άκουσα να βλάστησε στην Ασία ούτε στην Πελοπόννησο. Το δέντρο αυτό κανένας άρχοντας, ούτε γέρος, ούτε νέος θα καταστρέψει, διότι το μάτι του Μορίου Διός, που τα πάντα βλέπει, και η γλαυκώπις Αθηνά το προστατεύουν»
Ο Αριστοτέλης (384-323 π.Χ), στο βιβλίο του Αθηναίων Πολιτεία αναφέρει ότι η ελιά προστατευόταν νομοθετικά από την Πολιτεία. Τα ελαιόδεντρα ήταν πηγή πλούτου, για τους κατοίκους των Αθηνών, γι’ αυτό και υπήρχαν νομοθετήματα, τα οποία όριζαν με ακρίβεια τον τρόπο της καλλιέργειας τους. Για νε έχουν πιο καλή σοδειά φύτευαν τα δέντρα σε συγκεκριμένες αποστάσεις και απαγόρευαν την κοπή πάνω από δύο δέντρων σε κάθε ελαιώνα. Τιμωρούσαν με ποινή θανάτου εκείνον που θα ξερίζωνε μια ήμερη ελιά.
Στην εποχή του Περικλέους, η εξαγωγή λαδιού ήταν μονοπώλιο του κράτους και σημαντικός παράγοντας της οικονομίας. Την περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου, όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική, για να πλήξουν την οικονομία της πόλεως των Αθηνών, κατέστρεψαν τους ελαιώνες.
Στην ίδια όμως πράξη κατέφυγαν και οι ίδιοι οι Αθηναίοι με τον Περικλή. Κατέστρεψαν τους ελαιώνες της Κυνουρίας κα της Αργολίδας, επιδιώκοντας να αποδυναμώσουν την ισχύ τους για πολλά χρόνια.
Ο πλούτος της πεδιάδος της Θυρεάτιδος σε λάδι ήταν μια από της αιτίες για να συγκρουστούν η Σπάρτη και το Άργος. Η διαμάχη αυτή κράτησε εννέα χρόνια. Για κάποιες περιοχές, η μεγάλη παραγωγή λαδιού δεν ήταν ευλογία για τον τόπο!
Γνωστή στους αρχαίους ως: αγριελαία, αγριέλαιος, αγρίππος, άγριφος, ειρεσιώνη* * κότινος, ράχος, στρείπτος, φύλια.
Ο Όμηρος στην Ιλιάδα αναφέρει ότι στην Ιωνία γινόταν συστηματική καλλιέργεια της ελιάς. Οι πλούσιοι και οι ευγενείς θεωρούσαν το λάδι σαν το πολυτιμότερο αγαθό τους. Οι Τρωικοί ήρωες έκρυβαν στα θησαυροφυλάκια τους αυτό το πανάκριβο μύρο και με τα κλαδιά της ελιάς, έφτιαχναν τα νυφικά τους κρεβάτια.
Οι πινακίδες της Γραμμικής Β΄ που βρέθηκε στην Πύλο, στο Ανάκτορο της Κνωσού, και στις Μυκήνες, μαρτυρούν την οικονομική αξία της για τους κατοίκους του 14ου και του 13ου αιώνα π.Χ. Τα κουκούτσια της ελιάς που βρέθηκαν μέσα σε αγγεία στις ανασκαφές των Αχαρνών και της Κνωσού, χρονολογούνται το 1450 π.Χ. Οι ελιές, που βρέθηκαν στη Ζάκρο, και τα κουκούτσια που υπήρχαν σε πολλούς τάφους της Μεσσαράς, είναι της ίδιας εποχής. Μία τοιχογραφία της Κνωσού. Του 16 π.Χ. , απεικονίζει ένα θαυμάσιο ελαιώνα.
Η Ελιά δεν θα ήταν δώρο θεϊκό, αν ήταν μόνο παράγοντας πλούτου. Ένα θεϊκό δώρο πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να έχει γνωρίσματα του δωρητή. Και σαν δώρο της θεάς της Σοφίας, οι ιδιότητες του θα πρέπει να είναι θεραπευτικές-εξαγνιστικές και ωφέλιμες για τον άνθρωπο. Το λάδι, για αιώνες ήταν και είναι, η κύρια τροφή των κατοίκων της Μεσογείου, ήταν το μύρο για τον καλλωπισμό της πόλεως, αλλά και του ανθρωπίνου σώματος. Η ελιά δεν λείπει από την πολιτική, από τις εορτές, από τις θρησκευτικές τελετές, από την κοινωνική ζωή των κατοίκων. Είναι ένα δώρο που έχει την δύναμη να θρέψει, να γιατρέψει, να ζεστάνει, να φωτίσει, να δώσει πλούτο, να δημιουργήσει ισχύ. Ένα αντάξιο δώρο της δωρήτριας.
Οι Αθηναίοι τίμησαν την ελιά. Σε νομίσματα τους, πολλές φορές, απεικόνιζαν την Αθηνά να φορά στεφάνι ελιάς πάνω από το κράνος της. Χάραξαν πάνω τους δοχεία λαδιού, η καρπούς ελιάς, για να τονίσουν την θρεπτική τους αξία. Τα διακοσμούσαν με κλαδιά γεμάτα ανθούς, για να δείξουν την ευγνωμοσύνη τους προς το δέντρο, που τους προσέφερε τα πλούσια δώρα του για αιώνες.
Με λάδι ελιάς φώτιζαν τα σπίτια τους, τους δρόμους, τους χώρους που συναθροίζονταν για να ψυχαγωγηθούν.
Με λάδι ελιάς θα περιποιηθούν τα σώματα, πριν δώσουν την ευγενή μάχη στα Παναθήναια, στα Ηραία, στους Δελφούς, στην Ολυμπία, οι νέοι και οι νέες της Ελλάδος.
Με το εκλεκτό αυτό μύρο θα αλείψει και η Ναυσικά το ταλαιπωρημένο κορμί του Οδυσσέα, αφού πρώτα αφαιρέσει την λάσπη της ακρογιαλιάς, που κόλλησε στο σώμα του, όταν αφέθηκε επάνω της, εξαντλημένος από την πολυήμερη τρικυμία. \
Με αγνό λάδι, σύμβολο φιλίας, θα ζητήσει ο Αχιλλέας να περιποιηθούν το σώμα του νεκρού Πατρόκλου, για να τιμήσει τον νεαρό φίλο του.
Με λάδι θα τρίψουν τα κορμιά τους και οι αθλητές των ιπποδρομιών, μας λέει ο Αριστοτέλης, για να ελκύσουν την εύνοια της Νίκης.
Κλαδιά ελιάς, θα κρατούν οι θαλεροί γέροι (θαλλοφόροι) κατά την διάρκεια των Παναθηναίων, κομμένα από μονοετείς κλάδους που είχαν βλαστήσει σε ελιές, οι οποίες είχαν φυτευτεί από κλώνους της Ιερής Μορίας Ελαίας.
Ένα κλαδί ελιάς, σύμβολο προστασίας από κάθε κακό, κρατούσε ο Αμφιάραος, μάντης και θεός-γιατρός, όταν κατέβηκε στον Άδη, αναγκασμένος να περπατήσει στις όχθες της Στυγός.
Με κάδους ελιάς προσφεύγουν στα ιερά των θεών, για να ζητήσουν «ικεσία», να προστατευθούν, όσοι είχαν διαπράξει σοβαρά αδικήματα ή φόνους. Μια πράξη που κανείς δεν μπορούσε να αγνοήσει και να παραβεί.
Ελιάς κλαδιά έχουν στα χέρια τους οι ηττημένοι Τρώες, όταν πάνε να ζητήσουν τους νεκρούς τους. Σύμβολο ειρήνης και ανακωχής.
Από το συμπαγές κορμό μιας νεαρής αγριελιάς, από το ιερό των Μουσών, τον Ελικώνα, θα κατασκευάσει το όπλο του ο ήρωας Ηρακλής. Μ’ αυτό το σκληρό, ανθεκτικό ρόπαλο, θα σκοτώσει το λιοντάρι της Νεμέας. Με την δύναμη της ελιάς θα επιτύχει την πρώτη του νίκη.
Η Ελιά σε όλες τις περιπτώσεις σημαίνει ειρήνη – ανακωχή- φιλία- νίκη- τιμή.
Συμμετέχει στην πολιτική ζωή των κατοίκων της αρχαίας Ελλάδος, προσφέροντας τα φύλλα της για την λαϊκή ψηφοφορία. Σε περιπτώσεις οστρακισμού, οι Αθηναίοι, ψηφίζανε με φύλλα ελιάς (εκφυλλοφορία) και στις Συρακούσες έγραφαν με μελάνι επάνω στα φύλλα το όνομα του ατόμου που ήθελαν να εξοστρακίσουν (πεταλισμός).
Από καμιά θρησκευτική τελετή δεν λείπει η ελιά. Τα κλαδιά, ο καρπός, το λάδι, συμμετέχουν, στα θρησκευτικά δρώμενα από την πρώτη της εμφάνιση μέχρι σήμερα.
Στην εποχή του Χριστού, ο Ελαιώνας της Γεθσημανής είναι το μέρος που θα περάσει την τελευταία ελεύθερη νύκτα του ο Ιησούς και εκεί θα συνειδητοποιήσουν οι μαθητές του, για πρώτη φορά, τον ρόλο και την αποστολή τους.
Στην χριστιανική παράδοση τα νεοβαπτισθέντα θα δεχτούν το χρίσμα, θα μυρωθούν με λάδι, ως ένδειξη ότι εισήλθαν στην εν Χριστώ κοινωνία.
Η παλαιά αυτή συνήθεια του μυρώματος έχει την προέλευση της από τη διήγηση, που αναφέρει η Βίβλος, την σχετική με το όραμα του Ιακώβ. Ο Ιακώβ, πάνω στην πέτρα που κοιμήθηκε και είδε το όραμα, έχυσε λάδι σαν ένδειξη ευγνωμοσύνης.
Το φώς των καντηλιών, σε κάθε εκκλησία, ακόμα και σήμερα, τρέφονται με λάδι και δεν είναι μακριά η εποχή που η γενική πεποίθηση ήταν ότι το λάδι από τα καντήλια είχε θεραπευτικές ιδιότητες, για όλες τις ασθένειες.
Ο Θεός, ο ίδιος, δίνει οδηγίες στον Μωυσή πώς να κατασκευάσει την ιερή επτάφωτη κανδήλα, που θα καίει μόνο με αγνό λάδι, διαβάζουμε στην Αγία Γραφή (βέβαια αυτές οι θεϊκές οδηγίες κρύβουν ένα πολύπλοκο συμβολισμό και μια σπουδαία γνώση).
Με τη συμβολή του λαδιού, κύριο στοιχείο εξαγνισμού, η εκκλησία έχει καθιερώσει τα ευχέλαια (ευχή λαδιού) για τον καθαρμό ατόμων ή χώρων.
Είναι πασίγνωστη η παραβολή των μωρών Παρθένων «Αίτινες μωραί παρθένοι λαβούσες τας λαμπάδας εαυτών ούκ έλαβον μεθ’ εαυτών έλαιον» (Ματθαίος 25.3) που ενώ πήραν τα λυχνάρια, ξέχασαν το λάδι, όταν πήγαν να προϋπαντήσουν την γαμήλια πομπή.
Με λάδι μούσκευαν μαλακά πανιά, που ήταν τοποθετημένα σε πήλινα δοχεία, οι παράνυφοι στους γάμους, ώστε να χρησιμεύσουν σαν φωτεινές στήλες και έτσι να επισημανθεί η παρουσία των δύο αρχέγονων συμβόλων, του Ηλίου και της Σελήνη. Να γίνει ο γάμος του άνδρα και της γυναίκας.
Το στεφάνι από ελιά, που φορούσε η νικήτρια στα Ηραία, ταύτιζε την νικηφόρο παρθένο, με την Ήρα, με την Σελήνη. Το στεφάνι από αγριελιά, που έπαιρνε ο νικητής των Ολυμπιακών αγώνων, αντιπροσώπευε το Δία. Και τα δυό μαζί συμβόλιζαν τον Ιερό Γάμο της Ήρας και του Δία. Τον Ιερό Γάμο του Ήλιου και της Σελήνης.
Ελιά: Το Δώρο της θεάς της Σοφίας στους Ανθρώπους!.
Σημειώσεις:
*Στην αρχαιότητα που δεν υπήρχαν πιπίλες για τα μωρά, έραβαν μια γλυκιά ελιά σε ένα λεπτό πανί και την έδιναν στα μωρά.
**Ειρεσιώνη ή είρος: ήταν ένας κλάδος ελιάς, τυλιγμένος με μαλλί, τον οποίο περιέφεραν τα παιδιά, από σπίτι σε σπίτι, στις γιορτές των Πυανεψίων και Θαργηλίων, (τις ημέρες των Χριστουγέννων). Στο τέλος της ημέρας, (Πρωτοχρονιάς), το κρεμούσαν στο πάνω μέρος της πόρτας, όπου και παρέμεινε εκεί μέχρι την επόμενη χρονιά.