BrainFitness Net

Από τη συλλογή άρθρων ιστορίας-λαογραφίας της BrainFitness Net - www.brainfitness.gr

 

Σοφία Μακράκη

Δασκάλα της ΙΚΕΜΠΑΝΑ - Τριτογένεια

Σύμβουλος της BrainFitness Net

 

Το Ιερό Άνθος των Ορφικών

Συμβολίζει την Ουράνια τελείωση,

την ολοκλήρωση, το μυστήριο της ζωής,

το κέντρο της καρδιάς.

Αφιερωμένο στην Αφροδίτη, τον Ήλιο,

την Ίσιδα και τον Διόνυσο.

 

Το εξαίσιο άρωμα του και τα εκπληκτικά χρώματα που εμφανίζονται στα ροδοπέταλά του, έχουν μαγέψει κάθε ανθρώπινη ψυχή. Το άνθος που διαθέτει το χάρισμα να συνδυάζει την απαλότητα με την μεγαλοπρέπεια, την τρυφερότητα με την επιβλητικότητα, την δροσιά με την θέρμη. Είναι το άνθος της απόλυτης ομορφιάς.

Rosa agrestis

Rosa alba

Rosa canina (κυνορροδή)

Rosa damascena (ρόδο της Δαμασκού)

Rosa phoenicia (ροδή η φοινίκη)

Rosa pulverulenta

Rosa sempervirens (ροδή η αειθαλής)

Rosa cendifolia (ροδή η εκατόφυλλη) ….και άλλες εκατοντάδες ακόμα.

Σε όποια ποικιλία κι αν το συναντήσετε, είναι αδύνατο να μη γοητευθήτε από την μοναδικότητα του. Αυτή η καταπληκτική βασίλισσα μπορεί να εναρμονιστεί παντού. Σε μικροκαλύβες ή σε ανάκτορα, με τα αμέτρητα χρώματα της, στέκεται περήφανη μέσα στην κομψότητα της, έτοιμη να σαγηνέψει κάθε περαστικό, που θα την χαϊδέψει με το βλέμμα του.

Οι ποιητές γοητεύθηκαν από το άρωμα του ρόδου και έμειναν εκστατικοί μπροστά στην τελειότητα του σχήματος του, γι’ αυτό και το τίμησαν με ιδιαίτερη λατρεία.

Οι ερωτευμένοι είδαν το τριαντάφυλλο σαν το καταλληλότερο άνθος για να εξωτερικεύσουν το δυνατό πάθος τους, και οι φιλόσοφοι βρήκαν το ρόδο σαν το ιδανικό σύμβολο για να εκφράσουν τον θείο έρωτα τους.

«Ρόδο το Αμάραντο» αποκαλείται η Θεοτόκος από τον υμνωδό Ιωσήφ.

«Ρόδον το αμάραντον,

χαίρε η μόνη βλαστήσασα`

το μήλον το εύοσμον, χαίρε,

η τέξασα το οσφράδιον του πάντων Βασιλέως`

χαίρε, απειρόγαμε, κόσμου διάσωσμα.

(Ακάθιστος Ύμνος – τρίτο τροπάριο α΄ωδή)

Ο Αγιογράφος της Μονής Τομπλού Κρήτης, εμπνευσμένος από αυτή την ωδή, το 1771, θα ζωγραφίσει το «Ρόδον το Αμάραντον» την Θεοτόκο, να κάθεται σε θρόνο τοποθετημένο επάνω σε ένα μεγάλο ρόδο, ενώ δεξιά και αριστερά της, ο καλλιτέχνης απλώνει, ολάνθιστα κλαδιά τριανταφυλλιάς, με μικρότερα άνθη, Στα δεξιά της, επάνω στα γόνατα της, ο μικρός Χριστός κρατά στο ένα χέρι τη σφαίρα του κόσμου και στο άλλο, το αριστερό, το σύμβολο του Ρόδου.

Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία των γυμνών πρωτοπλάστων, οι οποίοι προσπαθούν να καλύψουν την γύμνια τους με ρόδα.

Το θέμα αυτής της εικόνας αντιγράφηκε πολλές φορές με μικρές παραλλαγές, όμως πάντα το κεντρικό σύμβολο των θεϊκών προσώπων είναι τι ρόδο.

Το ρόδο, ένα κεντρικό σύμβολο του χριστιανισμού, μαζί με τον κρίνο και την άμπελο, τα συναντάμε και στην ορφική παράδοση ως το Ιερό Άνθος των Ορφικών.

Τα πέταλα του ρόδου λένε ότι ήταν αρχικά λευκά. Έγιναν όμως κόκκινα από το αίμα της Αφροδίτης που έσταξε επάνω τους, την ώρα που η θεά, επάνω στη βιασύνη της να σώσει τον αγαπημένο της Άδωνη από τα χέρια του ζηλόφθονου Άρη, τα πάτησε. Ασάνδαλη, καθώς ήταν η θεά της ομορφιάς, τρυπήθηκε από τα αγκάθια και το αίμα της έβαψε τα άνθη της τριανταφυλλιάς και έγιναν.. ρόδινα.

Κατ’ άλλους η Αφροδίτη έκλαιγε απαρηγόρητη, όταν έμαθε ότι ο αγαπημένος της Άδωνης κτυπήθηκε από ένα αγριογούρουνο και πέθανε. Τα δάκρυα της θεάς, που έπεσαν στην γη, ύγραναν το χώμα και στο σημείο αυτό, λέει ο μύθος, φύτρωσαν κόκκινα, σαν το αίμα του Άδωνη , τριαντάφυλλα.

Άλλο λένε ότι, όταν η Αφροδίτη αναδύθηκε από τον αφρό των κυμάτων, την ίδια στιγμή, το πρώτο τριαντάφυλλο ξεδίπλωνε τα πέταλά του στις ακτίνες του ήλιου.

Αυτό το λουλούδι, που γεννήθηκε από το πόθο μιας θεάς, και ποτίστηκε με το αίμα της, έμελλε να είναι μια πλουσιότατη πηγή εμπνεύσεως του ανθρώπου.

Ο Όμηρος αποκαλεί την Ηώ «ροδοδάκτυλον» (Ζ.175.Β1)` την θεά, που με τα δάκτυλα της ανοίγει τις πόρτες του ουρανού, για να περάσει το άρμα του Ηλίου. Στο ομηρικό έπος συναντούμε τα επίθετα «ροδόεις» και «ροδόπηχυς» και στην Ιλιάδα αναφέρεται η σπουδαιότητα του αποστάγματος του ρόδου. Ο Όμηρος μας λέει ότι η Αφροδίτη έχρισε τον νεκρό Έκτορα με αυτό: «ροδόεν έλαιον δέ έχρισεν η Αφροδίτη τον νεκρόν του Έκτορος»

Ο Ανακρέων στην ωδή του, (Ωδή να΄) υμνεί την ωραιότητα του ρόδου και επισημαίνει τις ευεργετικές του ιδιότητες.

….Τι δ’  άνευ ρόδου γένοιτ’ αν; ….Τι τάχατε μπορεί να γίνει δίχως το ρόδο;

Ροδοδάκτυλος μέν Ηώς, Ρόδα στα δάκτυλα της έχει η Αυγή

Ροδοπήχεες δε Νύμφαι` και ρόδινα τα χέρια των Νυμφών`

Ροδόχρους δέ κ’ Αφροδίτα κι’ η ίδια η Αφροδίτη, ροδόχρωμη

παρά των σοφών καλείται. ονομάζεται από τους σοφούς.

Τόδε και νόσοισιν αρκεί, Αυτό από μόνο του νικά τους νόσους

τόδε και νεκροίς αμύνει, αυτό είναι η ασπίδα των νεκρών.  

ενάντια στον αφανισμό τους

τόδε και χρόνον βιάται` αυτό τον χρόνο ζωογονεί.

Χαρίεν ρόδων δε γήρας, Χαριτωμένο και το γήρας των ρόδων`

νεότητας έσχεν οδμήν……. Της νεότητας κρατάει την ουσία……..

Όχι μόνο «Regina rosas amat» (η βασίλισσα τα ρόδα αγαπά), αλλά τα ρόδα ήταν και τα λουλούδια των νεκρών στις ανοιξιάτικες εορτές που τελούσαν οι Ρωμαίοι: Τα Ροζάλια. Τα καλλιεργούσαν στους ταφικούς κήπους ως σύμβολα Αναστάσεως και Αιωνίας Ανοίξεως και κατά την διάρκεια της εορτής σκορπούσαν ρόδα επάνω στους τάφους.

Από επιγραφές, που ευρέθησαν σε μακεδονικούς τάφους, μαθαίνουμε ότι υπήρχαν αντίστοιχες εορτές, τα Ροδοφόρια, στην Μακεδονία, κατά τις οποίες στόλιζαν τους τάφους με ρόδα. Αυτές οι εορτές έχουν διατηρηθεί και στην χριστιανική παράδοση: καθ’ όλη την διάρκεια της Ανοίξεως, στις τελετές που είναι αφιερωμένες στους νεκρούς (τα ψυχοσάββατα, ιδιαίτερα αυτό της Πεντηκοστής) στολίζουν τους τάφους των νεκρών με λουλούδια.

Το διακοσμητικό μοτίβο του ρόδου το συναντούμε σε τάφους, αλλά και ως έμβλημα οίκων ιερών κτισμάτων. Ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει την ζωή αλλά και τον θάνατο. Το υπερβολικά περίπλοκο σύμβολο του ρόδου έχει διφορούμενο νόημα, αφού συμβολίζει τόσο την Ουράνια τελείωση, όσο και το γήινο πάθος. Το άνθος που αντιπροσωπεύει ταυτόχρονα Χρόνο και Αιωνιότητα, γονιμότητα και παρθενία.

Το Μυστικό Ρόδο είναι η τελείωση, το πλήρωμα, η ολοκλήρωση, το μυστήριο της ζωής, το κέντρο της καρδιάς της ζωής, το άγνωστο. Το ρόδο συνδέεται επίσης με την ομορφιά, τη χάρη, την ευτυχία, την τρυφηλότητα και τα πάθη. Σχετίζεται με το κρασί, τον αισθησιασμό και την αποπλάνηση.

Στο συμβολισμό της καρδιάς, το ρόδο κατέχει το κεντρικό σημείο του σταυρού, το σημείο της ενώσεως.

Η παροδικότητά του συμβολίζει τον θάνατο και την θλίψη. Τα αγκάθια του υποδηλώνουν τον πόνο, το αίμα και το μαρτύριο.

Το μυστικό ρόδο, το «Sub Rosa», που κρέμεται ή απεικονίζεται στις αίθουσες των συμβουλίων, δηλώνει την μυστικότητα και την διακριτικότητα. Είναι το άνθος του Αρποκράτους, θεού της σιωπής.

Σύμφωνα με την Ελληνορωμαϊκή παράδοση, η Αφροδίτη προσέφερε κάποτε στον θεό Αρποκράτη ένα ρόδο, για να του γνωρίσει ότι πρέπει να σιγά περί των θείων πραγμάτων. Από τότε καθιερώθηκε ως ο θεός   των Μυστηρίων και της εχεμυθείας και παρίστατο ως παιδί με το ένα δάκτυλο στο στόμα.

Το ρόδο μαζί με το στάχυ και το κλήμα(ή κισσό) ήταν τα τρία κύρια σύμβολα του ορφισμού. Όπως μας εξιστορεί ο Ηρόδοτος, τα περίφημα εκατόφυλλα ρόδα (Rosa cendifolia), που καλλιεργούσε ο βασιλιάς Μίδας, κάλυπταν τεράστιες εκτάσεις στις πλαγιές του Παγγαίου όρους. Γνωρίζουμε ότι εκτός από τον Παρνασσό και τα Πιέρια όρη, το Παγγαίο βουνό ήταν ένα από τα κέντρα των Ορφικών Μυστηρίων.

Ρόδα μαζεύει η Περσεφόνη (μας λέει ο Ομηρικός Ύμνος) στον τρυφερό λειμώνα, κρόκους και άνθη και όμορφους μενεξέδες, σπαθόχορτα, και υάκινθους, μέχρι να ξελογιαστεί από το θαυμάσιο άνθος, τον νάρκισσο, που έθαλλε και θάμπωνε όσους τον  έβλεπαν από τους αθάνατους θεούς και από τους θνητούς ανθρώπους` και από την ρίζα του εκατό ξεφύτρωναν βλαστάρια, κι σκόρπαε οσμή γλυκύτατη κι όλος ψηλά ο διάπλατος εγέλασε ο ουρανός και σύμπασα η γη και το αλμυρό κύμα της θάλασσας.

Ρόδο αποκαλεί ο ποιητής Ραϊνερ Μαρία Ρίλκε τον Ορφέα, στην επιλογή «Σονέτα στον Ορφέα»:

Ρόδο, εσύ που θρονιάζεσαι,

για τους Αρχαίους ήσουν ένας μ’ απλές κάλυκας άκρες.

Όμως για μάς, τ’ όλο πληρότητα,

απειράριθμο είσαι λουλούδι,

τ’ ανεξάντλητο αντικείμενο.

(από Ορφική Θεολογία –συλλογή Όττο Κέρν)

 

Ο  άνθινος ρόδακας (το ιδανικό ρόδο) είναι διακοσμημένος στην κίστη (στο ιερό καλάθι με το μυστικό περιεχόμενο),που κρατά η Καρυάτιδα-Κιστοφόρος κόρη, επάνω στο κεφάλι της, στο μουσείο της Ελευσίνας.

Τα  στάχυα, τα ρόδια, οι παπαρούνες και τα ρόδα ( μαζί βεβαίως και η μυρσίνη, από την οποία έφτιαχναν τα στεφάνια των μυστών), ήταν τα κατ’ εξοχήν σύμβολα των Ελευσινίων Μυστηρίων, τα οποία συνδέονται στενά με την ορφική παράδοση.

Στην Αίγυπτο, τα ρόδα ήταν αφιερωμένα στην Ίσιδα ως σύμβολο της αγνής αγάπης, ελεύθερης από την επιθυμία της σάρκας και ήταν απαραίτητα στα ιερά δρώμενα των μυστηρίων της Ίσιδος και του Οσίριδος. Η Κλεοπάτρα όμως σαγήνεψε τον Αντώνιο με κόκκινα ροδοπέταλα, που είχε σκορπίσει στο πέρασμά του.

Στην  αλχημεία το ρόδο συμβολίζει τη σοφία και το rosarium  είναι το Έργο. Είναι επίσης σύμβολο της επαναγεννήσεως του πνεύματος, μετά από τον θάνατο του παροδικού.

Το «ρόδο των Ανέμων» απεικονίζεται ως ένα κύκλος, που περικλείει τον διπλό σταυρό, υποδηλώνοντας τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα και τις τέσσερις ενδιάμεσες κατευθύνσεις. Αυτή η απεικόνιση συμμετέχει στο συμβολισμό του κύκλου, του κέντρου, του σταυρού και των ακτίνων του ηλιακού τροχού.

Ο Ροδώνας είναι ένα Παραδείσιο σύμβολο και αποτελεί τον τόπο του μυστικού γάμου, της ενώσεως των αντιθέτων.

Για τους Καμπαλιστές το ρόδο προβάλλει από το Δέντρο της Ζωής και το κέντρο του είναι ο ήλιος. Τα πέταλά του είναι άπειρες, αλλά αρμονικές διαφοροποιήσεις της Φύσεως.

Για τους Ινδούς το Μυστικό Ρόδο έχει την αντιστοιχία του κέντρου, ειδικά στα τσακρά. Στην Ινδική μυθολογία το τριαντάφυλλο είναι στενά συνδεδεμένο με μια από τις γυναίκες του Βισνού, η οποία γεννήθηκε μέσα σ’ αυτό.

Στον Μωαμεθανισμό συμβολίζει το αίμα του Προφήτη και πιστεύουν ότι φύτρωσε από τα δάκρυά του, που έπεσαν στη γη, ενώ ταξίδευε για τον παράδεισο. Οι πραματευτάδες στην Μέση Ανατολή, ακόμη και σήμερα, διαλαλούν: «τριαντάφυλλα για τον Προφήτη».

Στο τρίκυκλο Ρόδο της Βαγδάτης, ο πρώτος κύκλος αντιπροσωπεύει τον Νόμο, ο δεύτερος την ατραπό, ο τρίτος τη γνώση και οι τρεις μαζί είναι η Αλήθεια και τα ονόματα του Αλλάχ.

Για τους Ροδόσταυρους το Μυστικό Ρόδο συμβολίζει ταυτόχρονα το σταυρό και τον τροχό. Το Ρόδο είναι το Θείο Φως του σύμπαντος και ο σταυρός ο παροδικός κόσμος του πόνου και της θυσίας. Το ρόδο αναπτύσσεται επάνω στο Δέντρο της Ζωής, φέρνοντας την αναγέννηση και την ανάσταση. Το Ρόδο στο κέντρο του σταυρού αντιπροσωπεύει την τετραπλότητα των στοιχείων.

Τα χρώματα του ρόδου υποδηλώνουν καταστάσεις και δυνάμεις της υπάρξεως που εκδηλώνονται ή αναδιπλώνονται ανάλογα με αυτό που επιθυμούν να εκφράσουν.

Το λευκό ρόδο είναι η αθωότητα, η αγνότητα, η παρθενία. Είναι το «άνθος του φωτός»` η πνευματική ανάπτυξη και η χάρη.

Το κόκκινο ρόδο είναι η επιθυμία, το πάθος, η χαρά, η ομορφιά και η ολοκλήρωση. Είναι το άνθος της Αφροδίτης και του Άδωνη , αλλά και το μαρτύριο. Για τους χριστιανούς το κόκκινο ρόδο, φύτρωσε από το αίμα του Χριστού, που έπεφτε στη γη κατά την πορεία του στο Γολγοθά.

Το Χρυσό Ρόδο είναι ένα σύμβολο του Πάπα και υποδηλώνει την ειδική παπική ευλογία –μια αντιστοιχία με το στέμμα από ρόδα που φορούσε ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας, ο εκπρόσωπος του Θεού επάνω στη γη.

Για τους μύστες το Χρυσό Ρόδο συμβολίζει την Τελείωση. Σε αυτό το στάδιο «ο άνθρωπος θεάται της Θείας Ουσίας, ενώνεται στενά με την Άρρητη Πρώτη Αρχή και τότε η ψυχή τελειώνει το ταξίδι της και αναπαύεται» όπως μας λέει ο Πρόκλος.

Το κόκκινο και το λευκό ρόδο μαζί αντιπροσωπεύουν την ένωση πυρός και ύδατος, την ένωση των αντιθέτων.

Το γαλάζιο ρόδο είναι το ανεπίτευκτο, το αδύνατο.

Λέμε ρόδο ή τριαντάφυλλο και εννοούμε την χαρά, την εορτή, την ευδαιμονία, τον έρωτα. Η λέξη ρόδο είναι συνδεδεμένη με την τρυφερότητα, την ευγένεια, την ελκυστικότητα, την υγεία.

Ο Αριστοφάνης στις «Νεφέλες» (1330) μας λέει: πάττε ρόδοις» δηλαδή : ραίνε με ρόδα.

Σύμβολο ωραιότητας όχι μόνο για τους Έλληνες, αλλά και για άλλους αρχαίους λαούς, τους Βαβυλωνίους, τους Πέρσες, τους Ρωμαίους. Αιγυπτίους και Ινδούς κ.ά.

Εκτός από την ποίηση, για την οποία υπήρξε πλουσιότατη πηγή εμπνεύσεως του ανθρώπου, το ρόδο εμφανίζεται ευρέως στη γλυπτική, στη ζωγραφική και στην ταπητουργία. Ο λαός λάτρεψε το ρόδο, ανεγνώρισε σε αυτό τρις σπάνιες ιδιότητές του και αβίαστα το τοποθέτησε στην κορυφή του φυτικού βασιλείου.

 

Ένα δημοτικό τραγούδι περιγράφει την υπεροχή του ρόδου:

Ο δυόσμος και ο βασιλικός και τ’ άσπρο καρυοφύλλι,

τα τρία αυτά μαλώνανε το πιο μυρίζει κάλλιο,

πετιέται το τριαντάφυλλο το μοσχομυροδάτο:

Σωπάστε βρωμολούλουδα και σεις βρωμοβοτάνια.

Τι εγώ είμαι το τριαντάφυλλο, της άνοιξης στολίδι

που το χειμώνα κρύβομαι στης αγκαθιάς τη ρίζα,

το Μάη το μήνα φαίνομαι σε νιού γαμπρού κεφάλι,

σε παντρεμένης γόνατα, στου κοριτσιού τον κόρφο,

στης χήρας το προσκέφαλο, βραδιάζω ξημερώνω.

(Ν.Γ.Πολίτης: Δημοτικά Τραγούδια)

 

Στην Κρήτη ο ερωτευμένος νέος θα τραγουδήσει στην καλή του:

Ρόδα και τριαντάφυλλα, κι άνθη του παραδείσου,

εσύναξεν ο έρωντας  κι έπλασε το κορμί σου.

Ο ερωτευμένος νέος δεν θα διστάσει να τοποθετήσει την αγαπημένη του πιο πάνω και από τον ήλιο, και της τραγουδά:

 

Ξύπνα κι ο ήλιος καρτερεί να βγείς, να βγεί κι εκείνος,

ν’ ανοίξουν τα τριαντάφυλλα και να μυρίσει ο κρίνος.

 

Η μάννα από την Κω, θα νανουρίσει το μονάκριβό της:

 

Κοιμήσου και για λόγου σου την κούνια σου στολίζω,

ρόδα και τριαντάφυλλα, λουλούδια τη ραντίζω.

 

Και ο χορός των γυναικών που υποδέχεται τη νύφη στο σπίτι του γαμπρού, της λέει:

Δεν έχω άλλο να σου πω και καλομοίρα να’ σαι,

στα ρόδα, στα τριαντάφυλλα να πέφτεις να κοιμάσαι.

(Πετρόπουλος – Δημοτικά)

Ο σοφός λαός γνωρίζει ότι: Μ’ ένα ρόδο φίλο κάνεις, μ’ ένα λόγο τόνε χάνεις.

 

Ένας Δάσκαλος της Ανατολικής σοφίας, ο Μορύα, λέει: Το σύμβολο της πνευματικής γνώσεως είναι ένα λουλούδι. Σαν ένα λουλούδι γ γνώση ανθίζει στην καθορισμένη ώρα.

 

Αν είστε χαρούμενοι, βάλτε τριαντάφυλλα παντού και η ανάταση που θα νοιώσετε θα φτάσει μέχρι τον ουρανό.

Αν είστε θλιμμένοι, τοποθετήσετε άνθη τριανταφυλλιάς και η θλίψη σας θα εξαφανιστεί με την εμφάνισή τους. Τίποτα δυσάρεστο δεν παραμένει στην ψυχή μας όταν κοιτάμε αυτό πανέμορφο λουλούδι. Οι ιδιαίτερες ιδιότητες, που έχει, προξενούν στην ψυχή μας μία ανάλαφρη διάθεση και μια ξεχωριστή ευδαιμονία. Τα χρώματά του κεντρίζουν τις αισθήσεις μας και προκαλεί δονήσεις στα λεπτότερα αισθήματά μας.

 

Ένα ποίημα συνοδεύει, από πολύ παλιά, όσους ασχολούνται με την Ιερά Ανθοδετική, γνωστή ως ΙΚΕΒΑΝΑ:

Αυτοί που αγαπούν βαθιά και εκτιμούν τα λουλούδια,

τη χάρη τους και την ομορφιά τους,

έχουν καρδιές που είναι αληθινά ισάξιες σε ομορφιά!

……και μας δίνει την συμβουλή:

Για να διατηρηθούν περισσότερες ημέρες τα τριαντάφυλλα, πριν τα τοποθετήσετε στο βάζο σας, αφαιρέσετε τα περιττά και τα ταλαιπωρημένα φύλλα. Βυθίστε τις άκρες των κοτσανιών μέσα σε ένα ανοικτό μπώλ και με ένα ψαλίδι κόψετε μέσα στο νερό ένα πόντο την άκρη του κοτσανιού.

Παρατηρήστε τις φυσαλίδες, που θα σχηματιστούν στο δοχείο του νερού. Όταν ο αέρας αφαιρεθεί από το μίσχο, θα επιτρέψει στο νερό να εισχωρήσει σε όλους τους ιστούς και το λουλούδι σας όχι μόνο θα αναζωογονηθεί, αλλά θα διατηρηθεί στη ζωή για περισσότερες ημέρες.