ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Από τη συλλογή άρθρων αγωγής υγείας της BrainFitness Net - www.brainfitness.gr
ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ:
Αλήθεια τι γνωρίζουμε για τη δημιουργία, τη διατήρηση και τη μορφή τους;
από την Αναστασία Τζανουδάκη, Κοινωνική Λειτουργό
Diese E-Mail-Adresse ist gegen Spambots geschützt! JavaScript muss aktiviert werden, damit sie angezeigt werden kann.
Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ον κοινωνικό. Από την παιδική ηλικία έως την ενήλικη ζωή και τα γηρατειά, ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να συνυπάρχει με άλλους, να ανταλλάσσει απόψεις, γνώμες, εμπειρίες, να μοιράζεται καταστάσεις, να δίνει και να παίρνει. Από τα πιο απλά ερεθίσματα ως και τα πλέον κοινωνικά, ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το περιβάλλον με διαπροσωπικούς όρους. Κύριοι πρωταγωνιστές στον κόσμο των διαπροσωπικών σχημάτων είναι ο «εαυτός» και οι «άλλοι». Ο εαυτός ποτέ δεν είναι αποκομμένος από τους άλλους.
Το δίκτυο των διαπροσωπικών σχέσεων παίζει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων μας στην επαγγελματική αλλά και στην προσωπική μας ζωή. Το δίκτυο αυτό βασίζεται σε αλληλεπιδράσεις και σχέσεις που στόχο έχουν την αλληλοβοήθεια και την αμοιβαία παροχή υποστήριξης σε πολλούς τομείς των δραστηριοτήτων μας.
Η σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων αποδεικνύεται γύρω μας στην καθημερινότητα. Κατά κανόνα η μοναξιά βιώνεται ως ανεπιθύμητη κατάσταση και καθημερινά επιζητάμε την παρουσία των άλλων γύρω μας: φίλων, γνωστών, γονέων, συνεργατών, συντρόφου, κ.α. Ένα εκτενές σώμα μελετών (πάνω από 5.000) συμφωνεί ότι οι διαπροσωπικές σχέσεις επιδρούν καταλυτικά στην Ψυχική Υγεία. Η σύνδεση ανάμεσα στα συναισθήματα και τις διαπροσωπικές σχέσεις είναι πολύ στενή, καθώς φαίνεται και από το γεγονός ότι τα πιο έντονα συναισθήματα (θετικά ή αρνητικά) βιώνονται στα πλαίσια διαπροσωπικών σχέσεων και εξαιτίας αυτών.
Όσο σημαντική και αναγκαία είναι η δημιουργία σχέσεων και κοινωνικών επαφών στη ζωή των ανθρώπων, τόσο σημαντική είναι η διάρκεια και η πορεία που θα έχουν στο χρόνο.
Οι ανθρώπινες σχέσεις μπορεί να είναι δύο ειδών.
Το πρώτο είδος είναι οι Διαπροσωπικές Σχέσεις (οι σχέσεις αλληλεπίδρασης). Πρόκειται για σχέσεις τις οποίες αναπτύσσουμε με την προσωπική επαφή με άλλους ανθρώπους και με έναν ορισμένο τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι δρούμε με έναν ορισμένο τρόπο και περιμένουμε ορισμένες αντιδράσεις στις πράξεις μας. Υπάρχουν όμως και τα κοινωνικά δεδομένα που μπορεί να μας οδηγήσουν και σε άλλου είδους σχέσεις, τις «Κοινωνικές». Οι σχέσεις αυτές, σε αντίθεση με τις Διαπροσωπικές, δεν είναι άμεσες σχέσεις μεταξύ των υποκειμένων, δημιουργούν όμως το πλαίσιο για αυτές τις υποκειμενικές και διαπροσωπικές σχέσεις. Συνεπώς, οι κοινωνικές σχέσεις, επηρεάζουν τις διαπροσωπικές και είναι υπεύθυνες σε μεγάλο βαθμό για αυτές.
Για να δημιουργήσουν λοιπόν οι άνθρωποι σχέσεις, σημαντική προϋπόθεση είναι να επιδιώκουν συχνές κοινωνικές επαφές. Με άλλα λόγια συχνές αλληλεπιδράσεις. Δηλαδή, θα πρέπει να προσπαθούν να συναντώνται συχνά με άλλους ανθρώπους και να βρίσκονται σε μέρη με πολύ κόσμο. Αυτή η βασική και απλή προϋπόθεση συχνά δεν ακολουθείται και συνήθως άνθρωποι με μειωμένες εξόδους και επαφές έχουν ελάχιστο κόσμο γύρω τους.
Οι σχέσεις κατατάσσονται σε τρία διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με το βαθμό έλξης και οικειότητας που επικρατεί μεταξύ των αλληλεπιδρώντων. Το "Πρώτο επίπεδο" περιλαμβάνει τις σχέσεις στις οποίες οι άνθρωποι αισθάνονται μικρή έλξη και έχουν χαμηλή οικειότητα μεταξύ τους. Σε αυτού του είδους τις σχέσεις κατατάσσονται οι επαγγελματικές επαφές και ορισμένες προσωπικές σχέσεις μικρής συνήθως χρονικής διάρκειας.
Εάν η αρχική τυπική επαφή παρουσιάζει προοπτικές, η σχέση βαθμιαία εξελίσσεται και δημιουργείται η μορφή της αλληλεπίδρασης που αποτελεί το "Δεύτερο επίπεδο" των σχέσεων. Η ανταλλαγή προσωπικών πληροφοριών είναι το κεντρικό στοιχείο των σχέσεων δευτέρου επιπέδου. Οι πληροφορίες αυτές συνήθως αφορούν την οικογενειακή και επαγγελματική κατάσταση, το μορφωτικό και το κοινωνικό επίπεδο, την οικονομική κατάσταση, τα χόμπι και τις ασχολίες των αλληλεπιδρώντων.
Εάν διαπιστωθούν κοινά σημεία ανάμεσα στους αλληλεπιδρώντες, επιδιώκονται περισσότερες επαφές, οι οποίες τελικά οδηγούν τις σχέσεις του "Τρίτου επιπέδου" των στενών διαπροσωπικών επαφών. Οι διαπροσωπικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από τις ανταλλαγές συναισθημάτων, ηθικών αξιών και προσωπικών εμπειριών, όπως και από τους στενούς δεσμούς μεταξύ των αλληλεπιδρώντων και αποτελούν μια από τις βασικότερες προϋποθέσεις της ανθρώπινης ευτυχίας και της ψυχικής υγείας (Παπαδάκη – Μιχαηλίδη, 1998). Απαραίτητη προϋπόθεση για να εξελιχθούν οι επιφανειακές σχέσεις σε ποιοτικές, είναι η αμοιβαία αποκάλυψη μέρους του ψυχικού τους κόσμου.
Ποια είναι όμως τα είδη των διαπροσωπικών σχέσεων;
Ο Zick Rubin (1973), στο περίφημο βιβλίο του Liking and Loving, προσδιόρισε δύο είδη συναισθηματικής προσκόλλησης στις διαπροσωπικές σχέσεις των ενηλίκων: τη συντροφική και την ερωτική. Τα συντροφικά συναισθήματα αγάπης συνοδεύονται από αισθήματα ασφάλειας, εμπιστοσύνης, σεβασμού, πίστης και θαυμασμού, ενώ τα ερωτικά ή τα συναισθήματα πάθους συνοδεύονται κυρίως από πολύ υψηλά επίπεδα διέγερσης και έκστασης και συχνά από αγωνία και ανασφάλεια (Παπαδάκη - Μιχαηλίδη, 1998).
Τα συντροφικά αισθήματα αναπτύσσονται στις φιλικές, αλλά πολλές φορές και στις ερωτικές σχέσεις, ενώ τα ερωτικά αισθήματα αποκλείονται από τις φιλικές σχέσεις.
Μορφές Διαπροσωπικών Σχέσεων
α. Φιλικές Σχέσεις
Οι σχέσεις φιλίας είναι από τις σημαντικότερες διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων. Η έλλειψη ή η αποτυχία στις σχέσεις αυτές προκαλούν συναισθήματα απογοήτευσης και συχνά αποτελούν πηγή δυστυχίας ή ακόμα και κατάθλιψης. Οι φιλικές, όπως και όλες οι μορφές σχέσεων, ξεκινούν με χαμηλά επίπεδα οικειότητας, αλλά με το πέρασμα του χρόνου και με τις συχνές επαφές το επίπεδο της οικειότητα αυξάνεται όλο και περισσότερο.
Όσο αυξάνεται η οικειότητα στις σχέσεις φιλίας, τόσο μεγαλώνει η ικανοποίηση που αντλούν οι άνθρωποι από αυτές. Συνήθως επιτυχημένες και μακροχρόνιες φιλικές σχέσεις αναπτύσσουν τα άτομα των οποίων το μορφωτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, όπως και τα ενδιαφέροντα είναι παραπλήσια (,Άρτζυλ, 1981).
β. Ερωτικές Σχέσεις
Η συντριπτική πλειοψηφία των ενηλίκων επιδιώκουν τη χαρά και την ευτυχία που προσφέρουν οι ερωτικές σχέσεις συνήθως, αλλά όχι πάντα, με πρόσωπα του αντίθετου φύλου. Οι σχέσεις αυτής της μορφής χαρακτηρίζονται από το ότι αρχικά αναπτύσσονται με πολύ ταχύ ρυθμό, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ρυθμός της αύξησης του ερωτικού συναισθήματος μειώνεται.
Στις ερωτικές σχέσεις επικρατούν συναισθήματα συμπάθειας και στοργής, μεγάλη οικειότητα, έντονο ενδιαφέρον, υψηλή αυτοαποκαλυπτικότητα, αλλά κυρίως ισχυρή διέγερση και σεξουαλική έλξη μεταξύ των προσώπων που σχετίζονται και αλληλεπιδρούν. Παράλληλα θετικά δρουν η ταυτότητα των αντιλήψεων και των αξιών και η ομοιότητα στο νοητικό κυρίως επίπεδο.
Για να διατηρηθούν όλες οι σχέσεις που περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα οικειότητας, χρειάζονται συχνή αλληλεπίδραση και μεγάλη προσπάθεια προσαρμογής.
Καλό θα ήταν να τονίσουμε όμως, ότι η ανθρώπινη επικοινωνία δεν αποτελείται μόνο από τον προφορικό λόγο. Ένα μεγάλο μέρος της επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων γίνεται δια μέσου της γλώσσας του σώματος. Πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί για την εικόνα που μεταδίδει προς τους άλλους το σώμα μας και οι κινήσεις μας. Ο τρόπος που παρουσιαζόμαστε, το ντύσιμο, ο τόνος της φωνής, το τι λέμε και το τι δεν λέμε αλλά μεταδίδουμε δια μέσου της γλώσσας του σώματος, γίνονται αισθητά από τους άλλους οι οποίοι πολύ γρήγορα δημιουργούν εντυπώσεις για μας. Και συνήθως η πρώτη εντύπωση είναι πολύ συχνά αυτή που μένει μόνιμα.
Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι όταν επικοινωνούμε το μεγαλύτερο μέρος αυτών που θέλουμε να μεταφέρουμε, μεταδίδεται από μη προφορικά μηνύματα και α πό την έκφραση του προσώπου. Μόνο γύρω στο 7% του μηνύματος μεταδίδεται προφορικά με λέξεις. Το 37% της πρώτης εντύπωσης που σχηματίζουμε για κάποιον εξαρτάται από τον τόνο της φωνής του. Στο τηλέφωνο, η πρώτη εντύπωση που δημιουργούμε για κάποιον που έχουμε μαζί του επαφή για πρώτη φορά, εξαρτάται τουλάχιστον κατά 80% από τον τόνο της φωνής του.
Έρευνες έχουν δείξει ότι σε συναντήσεις ανθρώπων με νέες επαφές, οι εντυπώσεις και κρίσεις σχετικά με κάποια νέα γνωριμία, λαμβάνονται μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, από τριάντα δευτερόλεπτα μέχρι τα δύο πρώτα λεπτά.
Η συνολική λοιπόν ποιότητα της εικόνας που εκπέμπουμε, είναι κλειδί τόσο για της σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων, αλλά και για τη διατήρηση στενών διαπροσωπικών επαφών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Άρτζυλ, Μ. (1981). Ψυχολογία της Συμπεριφοράς. Αθήνα: Θυμάρι
Αρτζυλ Μ. Τράουερ Π. (1981). Πρόσωπο με πρόσωπο. Αθήνα: Ψυχογιός
Καφέτσιος, Κ. (2005). Δεσμός, Συναίσθημα και Διαπροσωπικές Σχέσεις. Αθήνα: Τυπωθήτω
Παπαδάκη – Μιχαηλίδη Ε. (1998). Η σιωπηλή γλώσσα των συναισθημάτων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
ΑΡΘΡΑ:
American Psychological Association, Relationships Australia (2007).
At first Sight: Persistent Relational Effects of Get-Acquainted Conversations, Journal of Social and Personal Relationships 2004;21(3): 361-379, Ιούνιος 2004. British Psychological Society. Relationships Australia.